Narodowoci Bukowiny w Internecie

Mozaikę etniczną Bukowiny otwiera najliczniejsza dziś grupa jej mieszkańców – Ukraińców, do których zaliczani są również Huculi, mieszkający w górach. W 1910 roku spis ludności wykazał, że na Bukowinie mieszkało 305 222 osób tej narodowości, co stanowiło 38,4% ogółu mieszkańców. Zamieszkiwali oni głównie północną część kraju. Również obecnie większość Ukraińców mieszka na Bukowinie północnej, gdzie stanowią 70,8% ludności. Statystyki rumuńskie podają, że na terenie południowej Bukowiny Ukraińcy stanowią 1,4% ogółu mieszkańców. W Rumunii mniejszość ukraińska zamieszkuje głównie w miejscowościach: Milişăuţi, Slobozia, Dumbrava, Negostina.

Obecnie Ukraińcy są zrzeszeni w Związku Ukraińców Rumuni: www.uur.ro">

na początek

Odwodowe Towarzystwo Kultury Polskiej im. Adama Mickiewicza: bukpolonia.cv.ua

Historycy świadczą że Polacy byli na Bukowinie już w XIV-XV st. Intensywnie Polacy zasiedlali Bukowinę w XIX stuleciu. Na początku XX stulecia liczba Polaków wynosiła powyżej 50 tys. osób. Z odrodzeniem Państwa Polskiego sporo Polaków wyjechało z Bukowiny do Kraju. W tej chwili, już w podzielonej Bukowinie, w obw. Czerniowieckim (Północna Bukowina, Ukraina) mieszkają ok. 5000 Polaków, w tym w Czerniowcach – 2,5 tys.

Zaznaczmy, że Polacy Bukowiny od samego początku swojej działalności w organizacjach społecznych w wieku XIX byli nastawieni na harmonię i tolerancje. W pierwszym numerze “Gazety Polskiej” (Czerniowce, 30 lipca 1883 r.) napisano, że : “My Polacy chcemy być w Państwie, w którym żyjemy - elementem jego porządku, spokoju i społecznej zgody”. To jest hasłem Towarzystwa Polaków w Czerniowcach, które powstało w grudniu 1989 r. W tej chwili ono liczy 6 Oddziałów – w Czerniowcach, Storożyńcu, Starej Hucie, Dolnych Piotrowcach, Terebleczu i Kocmaniu. Ogólna liczba członków Towarzystwa wynosi powyżej 500 osób.

Związek Polaków w Rumunii www.dompolski.ro/index_pl.html powstał 16 marca 1990 roku pod nazwą Związek Polaków w Rumunii w Bukareszcie „Dom Polski” z inicjatywy grupy bukareszteńskich Polaków. jest organizacją zrzeszającą 15 lokalnych Stowarzyszeń. Siedziba władz Związku mieści się w Suczawie w Domu Polskim, wybudowanym w latach 1903-1907, po latach komunizmu odzyskanym przez Polaków w 1996 roku. Prezes Związku Polaków w Rumunii jest jednocześnie posłem do Parlamentu Rumunii z ramienia polskiej mniejszości. Razem z dwoma wiceprezesami i prezesami poszczególnych Stowarzyszeń tworzą Biuro Wykonawcze.

Związek Polaków jest jedyną organizacją polonijną w Rumunii. Zrzesza Polonię bukowińską, zamieszkałą przede wszystkim w skupiskach wiejskich w województwie Suczawa oraz Polaków rozproszonych po kraju zorganizowanych w Stowarzyszenia, działające w dużych miastach. Związek działania głównie na rzecz zachowania i pielęgnowania tradycji, nauczania języka polskiego, utrzymywania kontaktu z Polską oraz roztacza opiekę nad rumuńską Polonią.

na początek

Strona Krajowego Stowarzyszenia Bukowińskich Seklerów z siedzibą w Bonyhád www.bukovina.hu. Węgrzy, w tym Seklerzy zbiegli przed cesarzem w 1764 roku z miejscowości Medefalva, pod przywództwem Andrasa Hadika osiedli na Bukowinie. Zamieszkali tam w pięciu miejscowościach: Hadikfalva, Andrasfalva, Józsafalva, Istensegits i Fogadjisten. W statystyce z roku 1857 liczba ich wynosi 7.282 tysięcy osób, tj., 1,6%, a w 1910 – 10.391 tysięcy osób tj. 1,3% ogółu ludności na Bukowinie.

Węgrojęzyczna strona zawiera wiadomości o organizacji etnicznej, jej członkach, celach i zadaniach statutowych. Szczególna uwaga skupiona jest na problemach odrodzenia i rozwoju kultury Seklerów bukowińskich. Analiza materiałów pozwala stwierdzić, że folklor jest traktowany jako decydujący wyróżnik tożsmości lokalnej. Udostępnione książki i artykuły, poświęcone zagadnieniom etnografii i historii bukowińskich Seklerów, folklorystyce, tradycjom i obyczajom, świadczą o tym, że dokumentowanie śladów tej kultury i przekazywanie wiedzy młodemu pokoleniu jest podstawowym zadaniem Stowarzyszenia i analizowanej strony. Na witrynie Sklerów możemy odnaleźć obszerny wykaz bibliograficzny jak i same materiały o nich, między innymi prace Jánosa Poleka (Węgrzy bukowińscy [w:] Bukowina – Austro-Węgry, Budapeszt 1899.), czy też pracę Foki Ibolya w zakresie metodologii badań nad kulturą Sekrerów Foki Ibolya (Források a bukovinai székelyek történetének tanulmányozásához, Szekszárd, Babits, 2000.)

Uwagę naszą zwróciły również rozważania węgierskiego badacza Gábora Lagzi. W artykule pt. „Czy Węgry mają swoje Kresy Wschodnie” autor analizuje i porównuje Siedmiogród i polskie Kresy Wschodnie, zestawiając Seklerów i grupy etniczne na pograniczu polsko-ukraińskim. Pobieżne spojrzenie na te dwa zjawiska kulturowe pozwala zauważyć, że po obie strony Karpat ludność miejscowa była szczególnie narażona na ataki nieprzyjaciół i miała obowiązek obrony granic – w zamian za to mieli oni szczególny status i liczne przewileje. I tu i tam podziały narodowościowe były mniej znaczące od podziałów społecznych. Korzyści, płynące z faktu posiadania tytułu szlacheckiego (co często oznaczało przynależność do Natio Hungarica i Natio Polonica) sprzyjały madziaryzacji i polonizacji, i przechodzeniu z prawosławia na wyznanie rzymskokatolickie. Natomiast Siedmiogród w odróżnieniu od Kresów polskich (zmiennych w czasie i przestrzeni) miał stałe granice, uwarunkowane położeniem geograficznym, brakowało tu bliskości kulturowej i językowej.

na początek

Na wstępie pozwolimy sobie powiedzieć parę słów o osiedleńcach niemieckich. Najwięcej przedstawicieli tej narodowości zaczęło przybywać na Bukowinę w ramach kolonizacji austriackiej. Kierownik administracji wojskowej generał Enzenberg w podaniu z 1779 roku pisał, że dla rozwoju rolnictwa na Bukowinie potrzebne są “niemieckie ręce” i “niemiecki sposób rządzenia gospodarką”, a kraj jest tak duży, iż mógłby przyjąć 18.000 osób. 17 września 1781 roku zostało wydane Zarządzenie dotyczące przesiedleńców, w którym obiecano ulgi wszystkim cudzoziemcom, którzy chcieliby osiedlić się na austriackiej Bukowinie. Przybywali i osiedlali się na Bukowinie: „Szwabi” z Pfalz, Baden-Würtemberg, Franken i Hessen (Szwabia), Niemcy ze Spisza (niem. Zips) – pracownicy górniczo-budowlanych przedsiębiorstw, którzy przybyli z tzw. „górnych Węgier” około 1783 roku, Niemcy z Bohemii przybywający w 1793 roku, którzy zakładali fabryki szkła, między innymi w Starej Hucie;

Na podstawie spisu ludności z 1857 roku na Bukowinie mieszkało 29.000 Niemców, tj. około 6,4% ogółu mieszkańców tego kraju. Język niemiecki zaczął się szerzyć zwłaszcza w miastach: Czerniowce, Radowce, Gurahumoru, Kimpulung. Był on wtedy również językiem urzędowym i państwowym, językiem szkolnictwa i kultury aż do roku 1918.

Strona: bukowina.info (ostatnia modyfikacja: 29 października 2008; właściciel praw autorskich Peter R. Elbau) została stworzona dla upamiętnienia śladów kultury niemieckiej i wielokulturowego systemu społeczno-kulturowego Bukowiny. Mottem tej strony jest : spojrzenie w przeszłość, dlatego na stronie znajdziemy sporo wspomnień, wyniki spisów ludności, tytuły czasopism i gazet lokalnych, materiały archiwalne i publicystyczno-historyczne, wykaz firm i właścicieli (według narodowości), listy uczniów, szkół i liceów, liczne litografie i XIX wieczne widokówki miast bukowińskich. Większość materiałów dotyczy centrum administracyjnego prowincji Czerniowców.

Strona jest nie tylko zbiorem ciekawych materiałów lecz ważnym środkiem komunikacji społecznej stymulującym aktywność Bukowińczyków na całym świecie, dowodem czego jest prowadzony Forum witryny i wpisy do Księgi gości. Zaskakuje geografia odwiedzających tę stronę; Niemcy, Izrael, Francja, Austria, Rumunia, Ukraina, USA, Kanada, Armenia, Azerbejdżan.

Przytoczymy krótki „message” bukowińskiej Żydówki z Holandii, umieszczony w Księdze gości (Dana, Amsterdam, e-mail: [email protected]): Od wielu lat próbuję znalęźć informacje dotyczące losu mego pradziadka Marka, rabina z Czerniowców. Według wspomnień bliskich został on przypadkowo zabity na ulicy. Ale niektórzy mówią, że był rozstrzelany nad rzeką razem z innymi 450 Żydami, inne źródła podają natomiast, że był spalony wewnątrz synagogi. Jeśli ktoś wie coś, proszę o poinformowanie.

Otrzymane odpowiedzi i komentarze są dowodem na tworzenie się bukowińskiej wspólnoty wirtualnej.

W drugiej połowie XIX wieku we wschodniej części imperium Habsburgów pajawia się kolejny problem społeczny – alkoholizm. Na rozpatrywanej stronie został umieszczony akt prawny, regulujący zasady spożycia i sprzedaży alkoholu w Galicji, na Bukowinie i w Wielkim Księstwie Krakowskim.

Niektórzy badacze tak komentują źródła tego nałogu społecznego:

Ziemniak tymczasem stanowił nie tylko podstawę wyżywienia (stopniowo wypierając kaszę), ale także przyczynił się do rozpicia galicyjskiego chłopa. Masowa produkcja taniej ziemniaczanej wódki, którą polskiego chłopa poił polski pan korzystający z przywileju propinacyjnego i żydowski karczmarz, legła u podstaw choroby trawiącej nasze społeczeństwo do dziś (alkoholizm). Rozpicie polskiej wsi stało się przyczyną rozerwania tradycyjnego sojuszu między panem, wójtem a plebanem. Księża uderzyli na alarm, piętnując szlachtę za alkoholizowanie ludności wiejskiej, zaczęto organizować kampanie trzeźwości, a w uroczystych procesjach niesiona flaszka wódki była zakopywana w ziemi na znak walki z nałogiem (w tym miejscu wystawiano tzw. kapliczkę trzeźwości).

Wspomniana ustawa ograniczała spożycie mocnych trunków w miejscach publicznych i zakazywała sprzedaży alkoholu osobom nietrzeźwym. Ciekawym wydaje się fakt, że osoba nietrzeźwa, której to alkohol był sprzedany w karczmie czy restauracji mogła nie płacić za rachunek, jeśli nie posiadała środków pieniężnych, co było karą dla zakładu za niedotrzymanie się ustawy.

Kolejna interesująca strona w języku niemieckim ( www.czernowitz.de ) została poświęcona niemiecko-żydowskiemu diedzictwu kulturowemu, szczególnie literaturze, w Czerniowcach, mieście określanym jako miejscu „gdzie mieszkają ludzie i książki”. Oprócz utworów i recenzji literackich są materiały dotyczące historii i współczesności miasta. Również omawiane są tam najnowsze publikacje na temat Bukowiny: Natalia Shchyhlevska „Alfred Gong. Życie i praca”, Othmar Andrée „Czerniowce jutro”, Ioana Rostoş „Czerniowce – poranne liście”, praca zbiorowa pod tytułem „Mit Czerniowców”, a także monografia Zur Lyrik o Rose Ausländers. Warto wspomnieć, że tej poetce żydowsko-niemieckiej, piszącej w języku niemieckim i angielskim, został poświęcony dość rozległy serwis internetowy Fundacji jej imienia ( www.roseauslaender-stiftung.de ).

na początek

Najprężniej reprezentują się w cyberprzestrzeni Żydzi. Historia tego narodu na Bukowinie sięga średniowiecza. Osiedlali się oni przede wszystkim w miastach: Suczawa, Radowce, Czerniowce, Seret, Wyżnica, Storożyniec. Przybywali głównie z Polski i Węgier, niektórzy także z ziem tatarskich i tureckich. Od 1880 r do 1910 roku według danych ze spisu ludności, Żydzi na Bukowinie stanowili trzecią co do wielkości grupę etniczną, po Rumunach i Ukraińcach. Na przełomie wieku stanowili oni niemal 13 % ogółu ludności, a w Czerniowcach nawet około 20 %. Urzędowa statystyka austriacka zaliczała Żydów bukowińskich do narodowości niemieckiej ze względu na znajomość języka niemieckiego. W statystyce wyznaniowej wymieniano ich w odrębnej rubryce jako “Israeliten”. Po pierwszej wojnie światowej, kiedy została przyłączona do Rumunii, język niemiecki zaczął tracić w życiu oficjalnym na znaczeniu na korzyść języka rumuńskiego, który dla znacznej części inteligencji żydowskiej pozostał “Stiefmuttersprache”, tzn. “językiem macochy”.

Po 1989 roku większość pozostałej grupy Żydów wyjechała do Izraela. (Największa żydowska nekropolia leży na obrzeżach miasta Seret). Obecnie na północnej Bukowinie mniejszość żydowska liczy zaledwie 1,7% ogółu ludności, w Suczawie zaś – to jedynie około 50 osób.

ShtetLinks ( www.shtetlinks.jewishgen.org) jest projektem informacyjnym w języku angielskim organizacji JewishGen i ma na celu stworzenie serwisu informacyjnego o miejscach zamieszkania zwartych grup żydowskich. Witryna mieści informacje i obszerne bazy danych o losach rodzin żydowskich, liczne zdjęcia, oraz linki do stron, które dostarczają dodatkowych informacji na temat tej czy owej miejscowości.

Ludność żydowska w diasporze w wyniku rozproszenia w różnych warunkach życiowych i w różnym otoczeniu rozpadła się na kilka odrębnych grup etniczno-kultowych: Aszkenazyjczyków, Sefardyjczyków, Żydów orientalnych, posługujących się różnymi językami, dlatego ShtetLinks nie ogranicza się do historii Żydów Europejskich. Tu można znaleźć informacje o mniejszości żydowskiej w Ameryce, Azji i Afryce, Europie, na Bliskim Wschódzie oraz w takich krajach jak Białoruś, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Mołdawia i Ukraina.

Warto zaznaczyć, że nie wiadomo dlaczego opisy Bukowiny umieszczone są na podstronie Rumunii i Mołdawii, ze szczególnym wyodrębnieniem powiatu Suceava.

Należy również powiedzieć, że podstawowym źródłem informacji o gminach żydowskich jest gruntowna praca doktora Hugo Gold „Historia Żydów na Bukowinie”, która znajduje się na tej stronie.

Problematyczny jest fakt, iż autorzy serwisu często powołują się na witrynę Światowego Związku Żydów Bukowiny ( www.bukovinajewsworldunion.org), który nie funkcjonuje ponieważ właściciele domeny wystawili ją na sprzedaż.

Jeszcze jedna strona internetowa tej mniejszości ( jewishwebindex.com ), prowadzona przez Teda Margulisa, a będąca zbiorem linków odsyłających do żydowskich zasobów genealogicznych, również mieści materiały zgromadzone przez samego autora w ciągu ostatnich 50 lat. Tę stronę odwiedziło ponad 200 tys. osób, co jest dowodem na jej popularność, a także aktualność umieszczonych tutaj informacji. Bukowina jest odrębnym rozdziałem tej witryny.

Również w Iternecie występują strony opisujące poszczególne gminy żydowskie na Bukowinie, jak na przykład o Gura Humorului ( humora.tripod.com ).

Założycielem tej strony jest Stowarzyszenie Byłych Mieszkańców Miasteczka Gura Humorului i Okolic. Stowarzyszenie zostało formalnie powołane w 1988 r., a następnie zarejestrowane w Izraelu. Celem organizacji jest zachowanie pamięci o społeczności żydowskiej Gura Humorului poprzez działalność społeczną oraz Fundusz Charytatywny na rzecz jej członków. Dzięki tej Fundacji wydane zostały pamiętniki i albumy fotograficzne, a także odnowiono cmentarz żydowski w Gura Humorului.

Na stronie można znaleźć materiały, dotyczące historii regionu, mapy Bukowiny i zdjęcia mieszkańców, artykuły naukowe i wspomnienia Żydów z tego miasteczka. Większość materiałów podano w języku angielskim i rumuńskim.

Z kolei Żydom czerniowieckim poświęcona została anglojęzyczna strona ( czernowitz.ehpes.com ). Inicjatywna grupa tak zwanej Czernowitz-L Grupy stworzyła witrynę, której podstawowym zadaniem jest tworzenie bazy danych (artykuły, wspomnienia, fotografie, listy, mapy, linki, itp.), która nawiązuje do genealogii i historii społeczności żydowskiej w Czerniowcach i Sadagorze.

Przypomnijmy, że obecnie Sadagora (ukr. Садгора, rum. Sădăgura, hebr. סאדיגורא) jest przedmieściem miasta Czerniowce. Niegdyś było to odrębne miasteczko, które przed II wojną światową było znane jako centrum chasydyzmu. Sława tej niewielkiej miejscowości sięga roku 1842 r., kiedy to osiadł tu przedstawiciel rodu wywodzącego się od słynnego Dow Bera z Międzyrzecza – charyzmatyczny chasydzki cadyk Izrael z Różyna, który przeniósł się tu z Podola, gdzie prześladowały go władze rosyjskie, i przyjął nazwisko Friedman. Stał się on założycielem nowej dynastii cadyków, zwanej sadagórską. W Sadagórze wzniósł on wspaniałą rezydencję oraz synagogę i stworzył jeden z największych w Europie ośrodków chasydyzmu, do którego ściągali liczni wierni z całego kontynentu, co temu małemu miasteczku przydało miano „Żydowskiego Watykanu”. Dwór sadagórskich cadyków, uznawanych przez wiernych za cudotwórców, słynął nie tylko z wielkiego przepychu, ale także z obowiązującej na nim etykiety, z rozbudowanymi ceremoniami, co robiło ogromne wrażenie na chasydach, wzmacniając potężniejący kult dynastii Friedmanów. Ośrodek ten istniał do II wojny światowej. Większość miejscowych Żydów została wymordowana lub wywieziona do obozów, zaś ostatni cadyk zdołał szczęśliwie wyjechać za granicę.

Na stronie znajdziemy linki do innych witryn o tematyce żydowskiej, stare fotografie i pocztówki z widokami Czerniowców, materiały Muzeum Żydowskiego, księgę gości i, a także historyczne nazwy ulic miasta w różnych językach.

Kulturze Żydowskiej w miastach Bukowiny została również poświęcona strona w języku hebrajskim ( www.bukowina.org.il), którą to pokrótce scharakteryzujemy Założycielem tej witryny jest grupa inicjatywna Żydów izraelskich, członków Światowej Organizacji Żydów Bukowiny z centralą w Tel Awiwie. Bogate zbiory biblioteki elektronicznej w języku rumuńskim, niemieckim, angielskim, hebrajskim, jidysz stanowią cenny materiał etnograficzno-kulturowy, de profundis opisujący system społeczno-kulturowy Żydów bukowińskich.

na początek

Tematyka bukowińska jest prawie nieobecna w słowackiej przestrzeni internetowej. Wśród nielicznych stron, zawierających informacje czy raczej wzmianki o tym regionie udało się znaleźć nieco kontrowersyjny tekst autorstwa Jozefa Juraška o mniejszości słowackiej na Bukowinie ( www.svet.czsk.net/clanky/svet/kysucebukovina.html ). Opisując słowckie drogi do ziemi bukowińskiej autor analizuje relacje pomiędzy Słowakami a Polakami, zarzucając tym drugim asymilacyjne wpływy.

Liczba naszych (słowackich) osiedleńców szybko rosła, a w drugiej połowie dziewiętnastego stulecia było już 25 miejscowości, gdzie mieszkali Słowacy, którzy mówili gwarą kysucką, „po naszemu” i nazywali siebie Słowakami... W roku 1803, kiedy to słowacki naród żył w ciężkich warunkach i nie miał jeszcze własnego piśmiennictwa, „społeczność słowacką” przejęli „chętni” Polacy, którzy za pośrednictwem Kościoła i szkolnictwa wzmocnili dawno stracone pozycje (społeczne) na Bukowinie. W ciągu lat 1834 – 1842 na południowej Bukowinie założyli trzy wsie, do których ściągnęli potomków pierwszych pionierów (słowackich). Są to wioski: Nowy Sołoniec (Soloneţu Nou, 1834 r.), Plesza (Pleşa, 1836 r.) i Pojana Mikuli (Poiana Micului 1842 r.).

na początek

Głównym ośrodkiem Ormian na Bukowinie była Suczawa, która w 1401 roku stała się siedzibą ormiańskiego biskupa Mołdawii. Przybywali oni tu ze Lwowa, aby uczestniczyć w handlu pomiędzy Polską a portami czarnomorskimi: Białogrodem i Kilią. Na terytorium dzisiejszej Bukowiny powstały dwie najliczniejsze kolonie ormiańskie: w Suczawie i Czerniowcach. Warto również wspomnieć o koloniach na pograniczu Bukowiny, w Śniatyniu i Kutach. Ormianie bukowińscy dzielili się na dwie grupy: „północno-bukowińską”, której przedstawiciele identyfikowali się z Polakami, i „południowo-bukowińską”, zaliczaną do narodowości rumuńskiej. Obydwie grupy różniły się pod względem języka, religii i kultury. Ormianie pochodzący z Galicji i Podola pozostawali pod wpływem kultury i języka polskiego. Druga grupa zachowała wschodnie (prawosławne) wyznanie i inne wschodnie elementy kultury i języka.

Ormianie na Bukowinie ukraińskiej przyjęli język i kulturę polską. Wraz z Polakami tworzyli jedną wspólną, katolicką grupę wyznaniową. Polacy – to katolicy obrządku łacińskiego, a Ormianie – katolicy obrządku ormiańskiego.

Bardzo mało jest w Internecie informacji na temat Ormian bukowińskich. Co prawda udało się znaleźć ciekawe informacje na stronie Fundacji Ormiańskiej Koła Zainteresowań Kulturą Ormian z siedzibą w Warszawie ( www.fundacjaormianska.pl). Fundacja jest organizacją pozarządową, działającą zgodnie z ideą non-profit, wywodząca się ze środowiska polskich Ormian. Fundacja rozwija działania wspomnianego Koła, kierując się niezmiennie ideami filantropii, społecznego solidaryzmu i altruizmu.

Pomimo że organizacja ta znajduje się w Polsce, jej członkowie zainteresowali się Kutami nad Czeremoszem, tak zwaną mała stolicą polskich Ormian. Kuty znajdują się na pograniczu Bukowiny, Pokucia i Huculszczyzny. Fundacja Ormiańska latem 2008 roku zorganizowała obóz wolontariacki, który miał na celu ratowanie opuszczonych lub zaniedbanych cmentarzy Ormian. W ramach obozu wolontariackiego, młodzi ludzie z Polski, Niemiec i Ukrainy, dokonali pełnego opisu cmentarzy i kwater ormiańskich, sporządzili listę nazwisk spoczywających tam osób oraz wykonali wstępne prace konserwatorskie i prace porządkowe na cmentarzach. Dodatkowo spisali relacje ludności lokalnej, będące świadectwem wielokulturowej historii regionu. Integralnym elementem projektu było zorganizowanie przyszłej opieki nad cmentarzami i miejscami pochówku.

na początek